Mevlana'nın ölümünden sonra son derece müteessir olan dostları, O'nun ışıklı yolunda izini takip edenler, gönül tapusuna giren ve O'ndan feyiz alanlar yavaş yavaş ken­dilerine gelmeye başladılar. Bundan son­ra ne olacaktı? Her şey Mevlâna ile başlamıştı; O'nun yokluğu ile her şey yok olup gidecek miydi? Toparlanmalı; Mevlâna, fikriyle, düşünceleriyle yaşatılmalı, aydınlık yolu izlenmeliydi. Ama kim kılavuzluk edecekti; kimdi Mevlâna'yı temsil edecek?


Hastalığı günlerinde bu sorular akla gelmemiş değildi. Mevlâna'nın yakınında bulunanlar, Mevlâna'nın son öğütle­rini verdiği sırada:


-Efendimiz, sizden sonra halifemiz kim olur? diye üç kere sormuşlar, her defasında da:


-Çelebi Hüsâmeddin'imiz halife olur, cevabını almışlardı.


Gerçekten de, Kuyumcu Selâhaddin'in ölümünden sonra, Çelebi Hüsâ­meddin Mevlâna'nın en yakın dostları ve halifeleri arasında seçkin yerini almış­tı. Mevlâna'ya Mesnevî'yi yazdırtan, varını yoğunu Mevlâna yolunda harcayan, ona gönülden bağlı Çelebi Hüsâmeddin, daha Mevlâna'nın sağlığında, Mevlâ­na'nın halifesi olabileceğini herkese kabul ettirmişti. Ettirmişti ama, ortada bir de Sultan Veled vardı. O, babasının ilim ve irfan potasında pişmiş, herkesin sevgisini kazanmış bir tasavvuf eriydi. Mevlâna, onu öteki oğullarından daha çok sever, ona: "Bana yaradılış ve huy bakımından en fazla benzeyen sensin" derdi. Mevlâna'nın bıraktığı posta hakkıyla oturabilir, onu lâyıkıyla temsil edebilirdi. Çelebi Hüsâmeddin de böyle düşünürdü elbet. Mevlâna'nın vârisi olarak Sultan Veled'in posta oturmasını gönülden isti­yordu. Bir gün Sultan Veled'i ziyaretinde şöyle dedi:


- Veled, sen bize Pirimizden, armağansın. Ondan sonra uyulacak, dayanılacak tek kişi sensin. Onun yüce makamı sana düşer. Çünkü senden daha arif olan; yol, iz bilen yok.


Bu teklifi kabul etmeyen Sultan Veled İbtidânâme adlı eserinde bu olayı şöyle nakleder:


"Hayır, Babam ölmedi; gerçekten diridir O. Ölen onun maddi varlığı, yıpranıp giden cesedi. Ruhu Allah civarında ölümsüz yaşıyor. Peygamberimiz, Mü'minler ölmezler, demedi mi? Ba­bamın zamanında halifemizdin. Şimdi de halifemiz sen olacaksın.


imam sendin, biz sana uyardık, şim­di de uyacağız. Bu babamın vasiyeti, bu vasiyet yerine gelmeli".


Çelebi Hüsâmeddin, Sultan Veled'e ne kadar yalvardı, rica ettiyse de Sultan Veled kabul etmedi. Çaresiz, gönül hoşluğu ile Mevlana'dan boşalan postu devraldı.

Hz. Mevlâna'nın torunu ve Sultan Veled'in büyük oğlu Ulu Arif Çelebi, 6 Haziran 1272 günü doğduğu zaman, Mevlâna sağdı. Mevlâna, doğduğu gün, loğusa yatağındaki annesi, Fatma Hatun'un odasına gelerek başına altınlar saçmış, torununu kucağına alarak;


"Mübarek bâd ber- mâ in Feridun


Ki gerded pâdşâh-i din Feridun "


diye başlayan ve "Kutlu olsun Feridun bize. Din sultanı olsun, gökteki ay gibi parlasın, aydın bir hâle gelsin, şekerlerle dolu Mısır ülkesi gibi tatlı olsun. Kutluluk meydanından topu çelsin, eğerini vura­rak, yağız devlet atına binsin. Feridun ik­bal burcundan doğdu, o bastan başa sevgi doludur" diye devam eden gazeli­ni söylemişti. Adını Feridun Arif koydu.


Etrafındakilere:


-Bu çocuğu Ulu Arif diye çağırın. Bana da babam "Hüdavendigâr" derdi adımı söylemezdi. Ona bu adı mânevi bir armağan olarak veriyorum, dedi.


Çocuk giderek büyüyordu. Mevlâna onu çok sevmişti. Bir gün oğlu Sultan Veled'e söyle dedi:


-Ben bu çocukta yedi nur görüyorum. Bu nurlar babam Bahâeddin Ve­led'in, Şeyhim Seyyid Burhâneddin'in Hazret-i Şems'in, Şeyh Selâhaddin'in, Çelebi Hüsâmeddin'in nurları; benim nurum ve senin nurun.


Arif bir yaşına gelince, kucaktan inmez olmuştu. Mevlâna ve Çelebi Hüsâ­meddin onu dizlerinin dibinden ayırmı­yorlardı. Ne var ki, bu yüzünde ilâhi nur­lar parlayan sevgili yavru, bir buçuk yaşı­na bastığı günlerde, Mevlâna sonsuzlu­ğa kanat açarak ebedi diyara göç etti.


Feridun Ulu Arif büyüdükçe, hâl ve tavırlarıyla dedesi Mevlâna'ya çok benzi­yordu. Bu benzerliği görenler, ona Ulu Arif Çelebi demeye başlamışlardı. Çele­bi adı, "Çalabî", yani "Allah'dan, Allah yolundan, Allah'ya ait" anlamına geldiği gibi «bey, efendi» anlamına da geliyor­du. Çelebi Hüsâmeddin'den sonra, Sul­tan Veled'e de "Veled Çelebi" denmişse de, asıl çelebilik Ulu Arif Çelebi ile başla­mış, bundan sonra Konya Mevlâna Der­gâhında postnişin olan şeyhlere "Çele­bi" denildiği gibi, Mevlâna soyundan ge­len erkeklere de Çelebi denilmiştir.


Sultan Veled de Ulu Arif Çelebi'yi çok severdi. Ona "ruhların şeyhi" derdi, iyi bir öğretim verdi. Mevlâna'nın eserlerini okuttu. Buluğ çağına erişince de Konya'da Tebrizli Emir Kayzer'in kızı Devlet Hatun'la evlendirdi. Bu evlenmeden Bahâeddin Emir Âlim, Muzaffereddin Emir Âdil adlı iki oğluyla Melike adlı kızı dünyaya geldi. Ulu Arif Çelebi, Mev­lâna'nın bütün eserlerini ezberden okuyacak kadar güçlü bir hafızaya sahipti. Duygusal, hemen heyecanlanan, taşkın­lıklar gösteren, atak, cesur bir yaradılıştaydı. Olaylar karşısında ansızın duygulanır, o anda yapacağını yapar, söyleyeceğini söylerdi. Bu davranışlarıyla çoğu za­man Tebrizli Şems'e benzetilir, hareket ve sözlerinde bir "keramet" aranırdı.


Sultan Veled'in, Çelebi Hüsâmed­din'in ölümünden sonra Mevlevi postuna oturduğu, Mevlevi tarikatının temellerini attığı, tarikatın usûl ve yöntemleri­ni belirlediği yıllarda Ulu Arif Çelebi, Mevlevîliği tanıtmak ve yaymak amacı ile Anadolu'da pek çok geziler yapmış, hat­la Tebriz'e; Asya'da Merend'e, Sultaniye'ye kadar gitmiş; gittiği yerlerde sul­tanlar, beyler, o şehrin ileri gelenleri tarafından hoşça karşılanmış, saraylarda, konaklarda ağırlanmıstı. Her yerde saygı görüyor, sözleri ve hareketleriyle hayran­lık uyandırıyordu. Bu gezilerinde kendisi­ne uyan, kendi fikirlerini benimseyen dervişler de vardı. Ulu Arif Çelebi bunlardan çoğunu o şehirlerde bırakarak, İlk Mevlevi Tekkelerinin, Zaviyelerinin kurul­masını sağlıyordu. Bunlar arasında La­rende (Karaman), Beyşehir, Aksaray, Ak­şehir, Afyon, Amasya, Niğde, Sivas, Tokat, Birgi, Denizli, Alanya, Bayburt, Erzurum gibi şehirler de vardı. Erzurum'dan Tebriz'e gidişi de bu yıllara rastlar. Bu geziye Ahmed Eflâkî Dede de katılmış­tır.


Sultan Veled'in Konya'da Mevlevi topluluğunun başında bulunduğu ve Ulu Arif Çelebi'nin gezilerine devam ettiği yıllarda, Anadolu Selçuklu Devleti de ta­rih sahnesinden büsbütün silinip gitmiş; Anadolu'da bölge bölge beylikler doğmuştu. Her biri bağımsız ve belli sınırlar içerisindeydi. Selçuklular zamanında Anadolu'ya göçen Oğuz ve Türkmen aşiretlerinin kurduğu bu beylikler, As­ya'dan, Anadolu'ya göçen ve kendilerine Horasan erenleri denen mutasavvıf dervişlere büyük saygı duymuş, onların irşadlarından sürekli etkilenmişlerdi. Bu mistik ortamda, Mevlâna gibi büyük bir "mürşid"in ve bir tasavvuf şeyhinin sevgili torunu Ulu Arif Çelebi'nin şehir şehir, oba oba ziyaretler yapması yadırganmı­yor, üstelik hoş karşılanıyordu. Onun hem de iki kez, ilhanlıların başkenti Sultaniye'ye kadar gitmesi, Moğol hanları ve beyleriyle görüşmesi, onlara kendi ilim ve irfanını kabul ettirmesi az şey de­ğildi. Babası Sultan Veled'in ölümünden sonra, Ulu Arif Çelebi, Anadolu'nun birçok şehirlerinde tanınan, ünü İran ve Irak'a kadar uzanan bir şeyh olarak, Mevlevi postuna oturmuştu. O, Sultan Veled'den sonra, altı yüz yıldan fazla sü­recek olan yeni bir geleneği başlatmış oluyordu. Artık Ulu Arif Çelebi'den son­ra, Konya Mevlâna Dergâhı postnişînleri, Mevlâna soyundan oğuldan oğula, en büyük oğuldan başlayarak sırasıyla şeyhlik makamına geçecek ve bu böyle sürüp gidecekti.


Ulu Arif Çelebi'nin Konya Mevlâna Dergâhı şeyhliği ancak sekiz yıl sürdü. Bu sekiz yılın bir değerlendirilmesi yapılırsa, Ulu Arif Çelebi, babasından devraldığı Mevlevilik Tarikatını, merkez Konya ol­mak üzere, daha sağlam temellere oturtarak yaymaya çalıştı. İnandıgı, ve güvendiği dostlarını, birer Mevlevi ocağı tüttürmeleri için pek çok şehirlerde görevlendirdi. Mevlana Türbesi ve Dergahının vakıf gelirlerini artırdı. Tarikatın ilkelerini yeniden gözden geçirerek, sema ve zikir usullerini kurallaştırdı. Çok genç yaşta, 5 Kasım 1320 Salı günü, 48 yaşındayken vefat etti.


Ölümünden birkaç gün önce, Mevlâna'nın ölümünde olduğu gibi. Kon­ya'da depremler olduğunu ve Mevlâna'nın; Aşk yolunda bütün ömrüm tek bir vakit olsun diye. mum gibi eriyorum, diye başlayan gazelini okuya­rak ruhunu teslim ettiğini, o gün başı ucunda gözyaşı döken Ahmed Eflâkî ya­zar.


Cenazesi Mevlâna Türbesi'nde, Mevlana'nın ayak ucuna doğru soldaki yere gömüldü; üzerine tuğla örgü bir sanduka yerleştirildi.

Babasının bütün vasıflarım taşıyan Abdülhalim Çelebi, şeyh makamına oturduktan bir yıl sonra ikinci Meşruti­yet ilân edilmişti.

1920-1925 yılları arasında Konya Mevlevi Dergâhı postnişinliğinde 3.defa bulunan Abdülhalim Çelebi, bu devre­de Konya Milletvekilliği görevini de bîr süre devam ettirmiş; hâttâ ilk Büyük Millet Meclisi'nde, Meclis ikinci Başkanlığı­na getirilmişti. Abdülhalim Çelebi, tarikâtların kaldırılması ile ilgili kanunun ha­zırlıkları sırasında 1925 yılında İstanbul'da vefat etmiş, aynı yıl "Tarikatların ilgası" ile ilgili Kanun yürürlüğe girmiş, Türkiye'deki bütün Dergâh, Tekke ve Zaviyeler kapatılırken Konya Mevlâna Türbesi ve Mevlevi Dergâhı'nın Atatürk'ün de emirleriyle «Müze» olarak ziyarete açılması kararlaştırılmıştır, iki yıllık bir düzenlemeden sonra Konya Mevlâna Dergâhı 1927 yılında «Konya Âsâr-ı Atîka Müzesi» adıyla ziyarete açılmıştır.